Reis Turkmenistan: de meest bizarre Stan van Centraal-Azië

We staan bij de grensovergang tussen Iran en Turkmenistan. Achter ons ligt Iran, waar we verliefd op zijn geworden, voor ons ligt een land waar we ons geen voorstelling van kunnen maken. Turkmenistan heeft als bijnaam ‘het Noord-Korea van Centraal-Azië’ en is vooral bekend om de voormalige dictator Turkmenbashi, die verschillende steekjes los had zitten. Turkmenistan blijkt dan ook het meest bizarre land dat we ooit bezochten.

Het begint al bij de grensovergang zelf. Het regelen van visa voor de landen in Centraal-Azië is tijdrovend en door vertragingen bij Oezbeekse ambassade is het niet mogelijk om ons visum voor Turkmenistan van tevoren te organiseren. We hebben wel een uitnodigingsbrief van onze reisorganisatie en daarmee kunnen we een visum on arrival krijgen. Hoe het allemaal precies werkt: geen idee. We leggen onze paspoorten op de stapel waar alle Turkmenen hun paspoorten neergooien en wachten. Tussen de Turkmeense vrouwen in prachtige gebloemde jurken en met enorme pakken waspoeder, die blijkbaar alleen in Iran te krijgen zijn.

Woedende Turkmeense dame

Na lang wachten worden onze paspoorten en uitnodigingsbrieven aan een strenge controle onderworpen en worden we weggewuifd richting de ‘bank’. Daar moeten we onze visumkosten betalen. Bij de bank zit een Turkmeense dame die geen woord zegt, onze papieren en geld uit onze handen rukt en ze vervolgens woedend weer teruggooit. ‘Stamp!’ We worden de deur uitgewerkt en moeten weer in de rij gaan staan. Blijkbaar missen we ergens nog een stempeltje. Als we dat hebben lopen we weer terug naar de bank-Nazi, die wederom zonder iets te zeggen alle documenten weggrist, stempels zet en eindelijk ons visum veilig stelt. Mijn god zeg, welkom in Turkmenistan.

Krankzinnige dictator

Eerst even wat meer info over Turkmenistan. Het land ligt ingeklemd tussen Iran en Oezbekistan en werd van 1985 tot 2006 geregeerd door dictator Saparmyrat Niyazov, die de zelfgekozen bijnaam Turkmenbashi had, ‘leider van de Turkmenen’. Zijn specialiteit was het creëren van een persoonlijkheidscultus. Hij richtte enorme monumenten en gouden beelden van zichzelf op, introduceerde een eigen variant van het alfabet, vernoemde een stad en scholen naar zichzelf, bedacht nieuwe namen voor de dagen van de week en vernoemde de maand april naar zijn moeder. De dictator schreef ook een boek met ‘wijze lessen’ voor de Turkmenen en beweerde dat hij met God had afgesproken dat iedereen die het boek drie keer las, in de hemel zou komen. Hij verbood lang haar en baarden bij mannen, schafte opera en ballet af, verbood playbacken, sloot de ziekenhuizen buiten de hoofdstad en trok de pensioenen van een groot deel van de Turkmeense ouderen in.

Geen vrije pers of social media

Veel maatregelen werden teruggedraaid na zijn dood, maar Turkmenistan blijft een gesloten land. Het wordt nu al jaren geleid door Gurbanguly Berdimuchamedov, die een autoritair regime in stand houdt. Politieke oppositie is verboden en ook vrije pers is niet toegestaan. Internet is er op sommige plekken wel, maar biedt alleen toegang tot mailprogramma’s. Social media zijn niet toegankelijk. Toeristeninfrastructuur is er bijna niet en dat maakt het lastig (hoewel niet onmogelijk) om hier zelfstandig te reizen. Wij hebben onze tour naar de Oezbeekse grens daarom van tevoren laten organiseren.

De surreële wereld die Ashgabat heet

Als we het grenskantoor uitlopen en onze chauffeur wakker hebben gemaakt, rijden we naar de hoofdstad Ashgabat. Ik had gehoord dat dat een bizarre stad was, maar als we er binnenrijden weet ik echt niet wat ik zie. Brede, perfect aangelegde zesbaanswegen, grotendeels leeg. Enorme witmarmeren monumenten, grote standbeelden, lege pleinen, paleizen en gouden koepels: bizar, in zo’n arm land. De stad werd ontworpen om de wereld te laten zien hoe goed de Turkmenen het hebben. Het resultaat is een surrealistische stad zonder leven. Een stad waar duidelijk iets niet klopt, want mensen zien we bijna nergens. Die zijn er trouwens wel in ons hotel, waar gek genoeg een soort MTV-poolparty aan de gang is. Even wennen na Iran, maar grappig om mee te maken.

Politiecontrole op de markt

De volgende dag maken we een tour door de stad. Aangezien het ruim veertig graden is, steken we de weg over om in de schaduw van de presidentiële paleismuren te kunnen wandelen. Nee dus. Een woest zwaaiende bewaker stuurt ons terug de zon in. Je mag blijkbaar niet zo dicht bij het heilige paleis komen. Tijd voor de lokale markt. Daar is het eindelijk een beetje levendig. We lopen langs verschillende kramen, proberen Russisch te oefenen en maken zo af en toe een kort praatje met de verkopers, die ons hartelijk begroeten. Mijn camera heb ik om mijn nek, maar ik maak geen foto’s. En dan wordt het van het ene op het andere moment stil op de markt. Een man komt aangelopen, zegt streng ‘No photo’ en kijkt ons dreigend aan. Hij loopt meteen verder, maar de sfeer is weg. ‘Police’, fluistert een verkoper en draait zich snel om. We besluiten weg te gaan, want we willen mensen niet in de problemen brengen.

Reis Turkmenistan: ook volop bijzondere historie

Turkmenistan lijkt op geen ander land waar we ooit geweest zijn. Je merkt aan alles hoe gesloten het is en hoe voorzichtig de mensen zijn. We begrijpen totaal niet hoe het land werkt. Als onze zesdaagse rondreis begint, zien we gelukkig ook hoe mooi het is. Turkmenistan heeft een rijke geschiedenis en volop bijzondere plekken die herinneren aan de tijd van de Zijderoute. De legendarische ruïnestad Merw bijvoorbeeld, ooit één van de belangrijkste plekken in de Islamitische wereld. De oude stad Kunye Urgench is ook de moeite waard en de gaskrater van Darvaza is het bizarste fenomeen wat we ooit hebben gezien. Kortom: een reis Turkmenistan heeft genoeg te bieden. Maar stiekem zijn we toch blij als we aan de grens met Oezbekistan staan. We krijgen aan Turkmeense zijde eerst nog een forse controle, waarbij we onze tassen moeten uitpakken en de chagrijnige douaniers alle foto’s op onze camera’s één voor één bekijken. Daarna wacht Oezbekistan. “From Holland? Ah! Good football!”, begroet de Oezbeekse beambte ons daar, compleet met brede glimlach. Een hele opluchting. Wordt het misschien toch nog gezellig in Centraal-Azië.

Praktische informatie

Wij hebben onze reis Turkmenistan geregeld via Dimsum Reizen. Zij zijn gespecialiseerd in Centraal-Azië en bieden een groot aantal reizen aan in de Stannen. Wij kozen voor een zesdaagse tour met pickup bij de Iraanse grens en bij de Oezbeekse grens, omdat Turkmenistan onderdeel was van onze overlandtrip van Istanbul naar Beijing. De tour kostte in 2015 700 euro per persoon en ter plekke hebben we bijna niets meer uitgegeven. Je kunt je reis bij Dimsum helemaal op maat maken en dat vond ik zelf heel fijn.

Visum Turkmenistan

Tip: zoek van tevoren goed uit hoe het met de visa zit. Op het moment van schrijven kun je alleen een toeristenvisum krijgen als je een tour boekt. Zonder tour en uitnodigingsbrief kun je wel een transitvisum krijgen, al is de kans groot dat je daar lang op moet wachten. Met een transitvisum krijg je drie tot vijf dagen de tijd om door Turkmenistan te reizen.

Lijkt Turkmenistan jou een interessant land om te bezoeken?